Yeni Dönemin Emeklilik Modeli Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Türkiye’de son yıllarda sosyal güvenlik sisteminin geleceği ve çalışanların emeklilik sonrası refahı hem kamu hem de özel sektör açısından en çok konuşulan konuların başında geliyor. Hükümetin gündeminde olan Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES), bireylerin emeklilik döneminde daha yüksek bir gelir elde etmesini amaçlayan, çok katmanlı yeni bir emeklilik modelini ifade ediyor.
Bu yazıda; sistemin ne olduğu, nasıl işleyeceği, kimleri kapsayacağı, olası avantajları ve dünyadaki benzer uygulamalarıyla birlikte Türkiye’deki iş gücü üzerindeki etkilerini ayrıntılı şekilde ele alacağız.
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi Nedir?
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES), mevcut Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) modellerini tamamlayıcı nitelikte tasarlanmış, ikinci basamak bir emeklilik planıdır. Amaç, yalnızca devletin sunduğu emeklilik maaşına bağlı kalmadan çalışanların kendi birikimleriyle desteklenen yeni bir gelir kaynağı oluşturmasıdır.
Sistem, her ay maaşlardan yapılacak belirli oranlardaki kesintilerin, işveren ve devlet katkılarıyla birlikte çalışan adına bireysel bir fonda toplanması esasına dayanıyor. Bu fonlar profesyonel portföy yönetim şirketleri tarafından değerlendirilecek ve kişi emekli olduğunda veya belirli koşulları sağladığında bu birikim kendisine toplu veya maaş şeklinde geri dönecek.
TES, klasik BES modelinden farklı olarak bireysel tercihe değil, kısmen zorunlu katılıma dayalı bir sistem olacak. Böylece, uzun vadede tüm çalışanların birikim yapması teşvik edilecek ve Türkiye’deki emeklilik gelirleri kademeli biçimde artacak.
Neden Tamamlayıcı Emeklilik Sistemine Geçiliyor?
Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin uzun vadede sürdürülebilirliği, ekonomik ve demografik nedenlerle giderek zorlaşıyor. Nüfusun yaşlanması, prim ödeyen çalışan sayısının azalması ve emeklilerin artması, SGK üzerinde ciddi bir mali yük oluşturuyor.
Emeklilik döneminde alınan maaşların, aktif çalışma dönemindeki gelire oranla düşük kalması da önemli bir sorun. Bugün birçok çalışan, emekli olduğunda maaşının yarısı kadar bir gelirle geçinmek durumunda kalıyor. TES, tam da bu noktada devreye giriyor: çalışanlara ek bir gelir kaynağı sağlayarak yaşam standardının düşmesini önlemeyi hedefliyor.
Bunun yanında hükümet, TES ile birlikte ülke genelinde tasarruf oranlarını artırmayı ve sermaye piyasalarına uzun vadeli kaynak sağlamayı da amaçlıyor. Türkiye’de hane halkı tasarruf oranı hâlâ OECD ortalamasının altında seyrediyor. Otomatik katılım ve uzun vadeli fonlar, bu açığın kapanmasına katkı sunacak.
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi Nasıl İşleyecek?
Henüz uygulama başlamamış olsa da sistemin genel çerçevesi büyük oranda netleşmiş durumda.
- Zorunlu Katılım: TES’e özel sektör çalışanlarının otomatik olarak dahil edilmesi planlanıyor. Başlangıçta belirli yaş aralığındaki çalışanlardan başlanabilir.
- Katkı Payları: Her ay maaştan yaklaşık %3 oranında kesinti yapılması öngörülüyor. Buna ek olarak işverenin de katkı sağlaması bekleniyor.
- Devlet Katkısı: Devletin, sisteme belirli oranda katkı yapması veya vergi avantajı tanıması gündemde.
- Fon Yönetimi: Toplanan tutarlar, Bireysel Emeklilik Sistemi’nde olduğu gibi profesyonel fon yöneticileri tarafından yatırım araçlarında değerlendirilecek.
- Sistemden Çıkış: Kişiler, belirli süre sistemde kaldıktan sonra (örneğin 10 yıl) birikimlerini çekme hakkına sahip olacak. Emeklilik, ölüm veya maluliyet gibi özel durumlarda sistemden çıkış serbest olacak.
Bu model, hem çalışanların hem de işverenlerin emeklilik planlamasında aktif bir rol oynamasını sağlayacak.
Kıdem Tazminatı ile İlişkisi
TES’in en çok merak edilen yönlerinden biri, kıdem tazminatı ile olan ilişkisi. Hükümetin yaptığı açıklamalara göre mevcut kıdem tazminatı hakları korunacak ve yeni sistem geçmişe dönük herhangi bir hak kaybına yol açmayacak.
Planlanan yapı şöyle: çalışan için işverenin yaptığı katkı, hem TES fonuna hem de kıdem tazminatı fonuna belirli oranlarda aktarılacak. Örneğin, brüt maaşın %8,33’ü üzerinden hesaplanan kıdem tazminatı yükümlülüğü, TES içinde ikiye bölünebilir — yaklaşık %5,33’lük kısmı kıdem fonuna, %3’lük kısmı ise tamamlayıcı emeklilik fonuna yönlendirilebilir.
Bu düzenleme hem çalışanların emeklilik birikimini artırırken hem de işverenlerin yükünü kademeli biçimde azaltmayı hedefliyor.
Tamamlayıcı Emeklilik Sisteminin Avantajları Nelerdir?
Çalışanlar İçin;
- Ek Emeklilik Geliri: SGK maaşına ek olarak ikinci bir gelir kaynağı yaratır. Bu da emeklilikte yaşam standardının korunmasını kolaylaştırır.
- Zorunlu Tasarruf Disiplini: Maaştan kesintiyle birikim yapıldığından, kişi farkında olmadan uzun vadeli bir yatırım birikimi oluşturur.
- Devlet Katkısı ve Vergi Avantajı: Devletin katkı oranı netleşmese de mevcut BES sisteminde olduğu gibi vergi avantajı veya ek katkı sağlanması bekleniyor.
- Fon Kazancı: Uzun vadede profesyonel fon yönetimi sayesinde mevduata kıyasla daha yüksek getiriler elde edilebilir.
İşverenler İçin;
- Çalışan Bağlılığı: Emeklilik katkısı sunan iş yerleri, çalışan gözünde daha güvenilir ve cazip hale gelir.
- Kurumsal İtibar: TES, işverenin çalışanının geleceğine yaptığı yatırımı gösterir; sosyal sorumluluk ve işveren markası açısından önemli bir avantaj sağlar.
- Vergisel Teşvikler: İşveren katkılarının gider olarak düşülebilmesi gibi teşvikler beklenmektedir.
Devlet İçin;
- Sosyal Güvenlik Yükünün Azalması: Emeklilik maaşlarının yanında bireysel birikimler devreye gireceği için sistemin yükü hafifler.
- Tasarruf Oranının Artması: Uzun vadeli birikim fonları, sermaye piyasalarının derinleşmesine katkı sağlar.
- Finansal İstikrar: Uzun vadeli fon girişleri, iç borçlanmayı azaltarak makroekonomik dengeyi destekler.
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi Başka Hangi Ülkelerde Var?
Tamamlayıcı emeklilik sistemleri, dünyada birçok gelişmiş ülkede başarıyla uygulanıyor. Bu sistemlerin ortak özelliği, devletin sunduğu temel emeklilik gelirinin yanında işveren ve çalışan katkısıyla oluşturulan ikinci bir gelir katmanı sunmalarıdır.
- Hollanda: Dünyadaki en başarılı çok katmanlı emeklilik modellerinden biri. Katılım oranı %90’ın üzerinde ve sistem tamamen işveren katkılı olarak çalışıyor.
- Birleşik Krallık: “Auto-enrolment” adı verilen otomatik katılım sistemiyle tüm çalışanlar emeklilik fonuna dahil ediliyor. Çalışan, istemezse çıkabiliyor ama varsayılan olarak sistemde kalıyor.
- Almanya: İşveren destekli emeklilik fonları oldukça yaygın; çalışan katkısı zorunlu olmasa da teşvik ediliyor.
- ABD: “401(k)” sistemi olarak bilinen işveren katkılı bireysel emeklilik fonları, tamamlayıcı modelin tipik bir örneği.
Türkiye’de planlanan TES, bu ülkelerdeki başarılı uygulamalardan esinlenerek yerel koşullara uyarlanmış bir model olacak.
Ne Zaman Uygulanacak?
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın açıklamalarına göre Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nin 2026 yılının ikinci yarısında yani 1 Nisan – 30 Haziran 2026 tarihleri arasında yürürlüğe girmesi planlanıyor.
Yasal düzenlemelerin 2025 yılı içinde tamamlanması, ardından sistemin pilot sektörlerde denenmesi bekleniyor. İlk etapta özel sektör çalışanlarının kapsama alınacağı, ilerleyen yıllarda kamu çalışanlarının da gönüllü katılımına açılabileceği konuşuluyor.
Uzman Görüşleri ve Beklentiler
Ekonomistler TES’in uzun vadede olumlu etkiler yaratabileceğini, ancak kısa vadede maaş kesintileri nedeniyle çalışanlarda tepki oluşabileceğini belirtiyor. Sistemden maksimum fayda sağlanabilmesi için fonların şeffaf yönetilmesi, katılımcıların bilgilendirilmesi ve devletin güvence mekanizması sağlaması gerekiyor.
SGK uzmanları ise TES’in “zorunlu değil ama otomatik katılımlı” bir sistem olarak kurgulanmasının hem tasarruf oranını artıracağını hem de katılımcı motivasyonunu koruyacağını savunuyor.
İşveren temsilcileri açısından ise en önemli konu, işveren katkısının oransal olarak netleştirilmesi ve mali yükün dengeli şekilde dağılması.
Türkiye’de Emeklilikte Yeni Dönem Kapıda
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi, Türkiye’nin emeklilik politikalarında köklü bir dönüşümü temsil ediyor. SGK, BES ve TES birlikte düşünüldüğünde, vatandaşın emeklilik gelirinde üçlü bir güvence yapısı oluşacak.
Bu sistemle:
- Emekliler daha yüksek bir gelir düzeyine ulaşabilecek,
- İşverenler çalışanına uzun vadeli katkı sunarak marka değerini güçlendirecek,
- Devlet ise sosyal güvenlik sistemini sürdürülebilir kılacak.
Ancak başarının anahtarı, sistemin adil, şeffaf ve güvenilir şekilde uygulanması olacak.
Bu yeni döneme hazırlık yapmak için şimdiden kişisel finans planlarınızı gözden geçirebilirsiniz. İşverenler ise çalışanlarına TES’in avantajlarını anlatacak iç iletişim planları geliştirebilir.
