Türkiye’de özellikle mavi yaka iş hayatının içerisinde çok yer alan fazla mesai ve bu mesailerin ücretlendirilmesi dikkatli takip edilmesi gereken konuların arasında yer alıyor. Hem çalışma süresinin sınırlarını hem de ek gelir imkanlarını doğrudan etkileyen bu kavram için İş Kanununda şartlar ve hesaplama yöntemi açıkça ifade ediliyor. Bu yazıda, fazla mesai kavramını yasal yönleriyle inceleyip fazla mesai hesaplama yöntemlerini örneklerle açıklayacağız.
Fazla Mesai Nedir?
Fazla mesai, İş Kanunu’nda belirtilen haftalık 45 saati aşan çalışmalar olarak tanımlanır. Normal şartlarda işçilerin haftalık çalışma süresi 45 saattir ve bu sürenin üzerindeki her çalışma fazla mesai kabul edilir.
– Günlük çalışma saatleri iş sözleşmelerine göre düzenlenebilir ancak toplamda 45 saati geçmemelidir.
– Fazla mesai yaptırmak için işçinin onayının alınması gerekir.
– Fazla mesai ücreti, normal saatlik ücretin üzerine %50 zamlı olarak ödenir.
Çalışanların haftalık yasal sınırı aşan her ek çalışması fazla mesaidir ve bu emek mutlaka ek ücret ya da serbest zaman izni ile karşılık bulmalıdır.
Fazla Mesaiye Nasıl Hak Kazanılır?
Fazla mesaiye hak kazanmak için öncelikle normal çalışma süresinin sınırlarını bilmek gerekiyor. Türkiye’de İş Kanunu’na göre haftalık çalışma süresi 45 saat ile sınırlıdır. Bu süreyi aşan her ek çalışma fazla mesai kapsamına girer. Ancak bazı özel durumlar da fazla mesaiye hak kazanmayı etkiler.
Normal Çalışma Süresi ve Sınırlar:
– Haftalık çalışma süresi 45 saattir.
– Günlük çalışma süresi, işyerine göre farklı dağıtılabilir ancak günde 11 saati aşamaz.
– Gece çalışmaları için günlük üst sınır 7,5 saattir.
Fazla Mesainin Geçerli Olduğu Durumlar:
– İşverenin talebiyle yapılan ve haftalık 45 saati aşan çalışmalar
– Acil üretim ihtiyacı veya işin niteliği gereği ek süreler
– Ulusal bayram veya genel tatil günlerinde yapılan çalışmalar
Çalışan Onayı Zorunluluğu:
– Fazla mesai yaptırılabilmesi için işçinin yazılı onayı gerekir.
– Çalışan, isterse fazla mesai yapmayı reddedebilir.
Yıllık Fazla Mesai Sınırı:
– İş Kanunu’na göre bir işçi yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapabilir.
Fazla mesaiye hak kazanmak, yalnızca yasal sınırların aşılması ile değil, aynı zamanda işçi onayı ve iş kanunundaki düzenlemelere uygunluk ile mümkündür.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Fazla mesai ücreti, çalışanın normal saatlik ücretine eklenen %50 zamlı ödeme üzerinden hesaplanır. Yani işçi, her fazla çalışma saati için normal saatlik ücretinin 1,5 katını alır. Bu hesaplama yöntemi İş Kanunu’nda açıkça belirtilmiştir.
Fazla Mesai Hesaplama Adımları:
- Aylık brüt maaş belirlenir.
- Brüt maaş, ayın toplam çalışma saati (genellikle 225 saat)ne bölünerek saatlik ücret bulunur.
- Saatlik ücretin üzerine %50 zam eklenir.
- Çalışılan fazla mesai saatleriyle çarpılır ve toplam fazla mesai ücreti elde edilir.
Örnek Hesaplama:
– Brüt maaş: 30.000 TL
– Aylık çalışma süresi: 225 saat
– Saatlik ücret: 30.000 ÷ 225 = 133,3 TL
– Fazla mesai ücreti: 133,3 x 1,5 = 200 TL
– Eğer çalışan 10 saat fazla mesai yaptıysa: 200 x 10 = 2.000 TL ek ücret kazanır.
Fazla Mesai Hesaplama Tablosu (Örnek):
| Brüt Maaş (TL) | Saatlik Ücret (TL) | Fazla Mesai Ücreti (1 Saat) (TL) |
| 20.000 | 88,8 | 133,2 |
| 25.000 | 111,1 | 166,6 |
| 30.000 | 133,3 | 200 |
| 35.000 | 155,5 | 233,2 |
Fazla mesai hesaplama, saatlik ücretin bulunması ve bunun üzerine %50 zam eklenmesiyle yapılır.
Fazla Mesai Hesaplama ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Resmi tatillerde fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır?
Resmî tatil ve bayram günlerinde çalışan işçilere, normal ücretlerine ek olarak bir günlük ücret daha ödenir. Fazla mesaiye denk gelen süreler ayrıca %50 zamlı hesaplanır.
Fazla mesai ücreti ödenmezse ne yapılır?
İşveren ödeme yapmazsa, işçi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyette bulunabilir veya dava açabilir.
Fazla mesai yerine izin kullanılabilir mi?
Evet. Fazla mesai yerine serbest zaman izni kullanılabilir. Her 1 saatlik fazla mesaiye karşılık 1,5 saat izin hakkı doğar.
Fazla mesai için işçinin onayı şart mı?
Evet. Fazla mesai için işçiden yazılı onay alınması gerekir.
Fazla mesai yıllık kaç saat olabilir?
Yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapılabilir.
Fazla mesai, çalışma hayatında hem çalışanların haklarını hem de işverenlerin sorumluluklarını yakından ilgilendiren önemli bir konudur. İş Kanunu’nda belirlenen kurallar sayesinde fazla çalışmanın sınırları net bir şekilde çizilmiştir.
Fazla mesai hesaplama yöntemlerini doğru bilmek, hem çalışanların hak kaybını önler hem de işverenlerin yasal yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlar.
Çalışma hayatının bir başka önemli konularından bir olan İhbar Süresi hakkındaki yazımızı okuyabilirsiniz.
