İş hayatı ne kadar planlı olursa olsun, bazen hiç beklemediğimiz anda kişisel hayatımız ağır basar. Ailede bir kayıp yaşanabilir, sağlıkla ilgili bir durum çıkabilir, doğum sevinci kapıyı çalabilir ya da çocuğun okulunda önemli bir toplantı olabilir… Bu gibi durumlarda çalışanların hem işini hem özel hayatını yönetebilmesini sağlayan en önemli haklardan biri mazeret iznidir.
Türkiye’de hem özel sektör hem de kamu çalışanları belirli koşullarda, yasa tarafından güvence altına alınmış bu izni kullanabilir. Peki mazeret izni tam olarak nedir? Kimler hangi durumlarda kullanabilir? Kaç gün sürer? İşveren reddedebilir mi?
Mazeret İzninin Günlük Hayattaki Karşılığı Nedir?
Mazeret izni, çalışanların yaşadıkları önemli ve zorunlu durumlarda işten izinli sayılmasını sağlayan yani işe gitmedikleri günlerin devamsızlık olarak görülmediği özel bir izin türüdür. En büyük farkını şöyle özetleyelim: Mazeret izni, yıllık izin değildir. Zorunlu ve özel durumlarda çalışanı koruyan ayrı bir haktır. Hayatın olağan akışı bazen iş planlarından daha ağır basar ve bu durumlarda çalışanın güvende olması gerekir. İşte bu izinler de hem çalışanı hem işvereni zor durumda bırakmamak için düzenlenmiştir.
Hangi Durumlarda Mazeret İzni Kullanılır?
Kanun, mazeret izninin hangi olaylarda kullanılacağını açık şekilde belirler. Bunlar çoğunlukla aileyle, sağlıkla veya çalışanı doğrudan etkileyen özel durumlarla ilgilidir.
Genel olarak üç ana başlık altında toplanır:
- Ailevi olaylar (evlilik, ölüm gibi)
- Doğum ve ebeveynlik durumları
- Engelli çocuğu olan çalışanların özel izinleri
Her kategorinin kapsadığı izin süresi farklıdır. Aşağıda hepsini günlük hayata yakın örneklerle açıklıyoruz.
Mazeret İzni Kaç Gün?
1) Evlilik İzni – 3 Gün
Kendi evliliği olan her çalışan 3 gün ücretli izin hakkına sahiptir. Bu izin, nikah işlemine bağlıdır ve işverenin bunu reddetmesi mümkün değildir. İster düğün hazırlığı ister nikah sonrası ihtiyaçlar için kullanılsın, bu hak çalışanı korumak içindir.
2) Birinci Derece Yakın Kaybı – 3 Gün
Anne, baba, eş, çocuk veya kardeş kaybı yaşayan bir çalışan, duygusal olarak en zor günlerinden geçer. Bu nedenle kanun, çalışanlara 3 gün ücretli mazeret izni tanır. Bu süre hem cenaze işlemleri hem de toparlanma süreci için minimum bir zaman yaratır.
3) Babalık (Doğum) İzni – 5 Gün
Eşi doğum yapan çalışanlara verilen 5 günlük mazeret izni, pek çok baba için hayatın en özel anlarında yanında olma fırsatı sunar. Doğumun gerçekleştiği andan itibaren kullanılabilir ve ücret kesintisi yapılmaz.
4) Engelli Çocuğu Olan Çalışana – Yılda 10 Gün
En az %40 engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğu bulunan çalışanlara yılda 10 gün ücretli izin verilir.
Bu izin:
- Anne ve baba arasında paylaşılabilir
- Parça parça kullanılabilir
- Hastane süreçlerinde ciddi kolaylık sağlar ve bir nevi “bakım izni” gibidir.
5) Okul Etkinliklerine Katılım – Yılda 1 Gün
Çocuğunun okulundaki rehberlik toplantısı, veli görüşmesi veya önemli bir etkinliğe katılması gereken çalışanlara yılda 1 gün izin verilir. Günümüz iş–aile dengesi için oldukça değerli bir haktır.
Ücretsiz Mazeret İzni Nedir? Hangi Durumlarda Kullanılır?
Bazı durumlarda çalışanın ihtiyacı olan izin süresi kanundaki ücretli izinler için yeterli olmayabilir. İşte burada devreye ücretsiz mazeret izni girer.
Örneğin:
- Ciddi bir ameliyat sonrası bakım
- Aile içinde uzun süreli hastalık
- Yurt dışı zorunlu seyahatler
- Deprem, sel gibi olağanüstü olaylar
Bu izin türü tamamen işverene bağlıdır. Yasa zorunlu kılmaz, işveren kabul ederse çalışan ücretsiz izinli sayılır.
İşveren Mazeret İznini Reddedebilir mi?
Ücretli mazeret izinlerinde işverenin reddetme hakkı yoktur. Ücretsiz mazeret izinlerinde onay işverene bağlıdır.
Yani:
- Evlilik izni
- Ölüm izni
- Babalık izni
- Engelli çocuk izni
- Okul etkinlik izni gibi izinler reddedilemez.
Bu izinler kullanıldığı için çalışan işten çıkarılamaz, uyarı alamaz, devamsızlıkla suçlanamaz.
Özel Sektörde Mazeret İzni Nasıl İşliyor?
Özel sektörde mazeret izinleri, İş Kanunu’nun belirlediği şekilde uygulanır. Şirketler bu hakları daraltamaz, ancak isterse genişletebilir.
Örneğin bazı firmalar:
- Evlilik iznini 5 güne çıkartır
- Ölüm iznini 7 gün tanımlar
- Ek babalık izni verir
- “Aile günü” gibi sosyal izinler ekler ve bu tamamen şirket politikasına bağlıdır.
Ancak kanundaki minimum haklar tüm çalışanlar için aynıdır.
Mazeret İzni Kullanırken Nelere Dikkat Edilmeli?
Mazeret izni basit görünse de bazı teknik detaylar çalışan lehine hak kaybını önler:
- İşveren, ilgili durumu kanıtlayan belge talep edebilir. Örneğin: Nikâh cüzdanı, ölüm belgesi, hastane raporu, okul çağrısı. Bu belgeler genelde sürecin kayıt altına alınması içindir.
- Resmî tatiller izin süresine dahil edilmez. Örneğin 3 günlük evlilik izni bir resmî tatile denk gelirse o tatil günü izinden düşülmez.
- Yıllık izinle karıştırılmamalıdır. Çünkü mazeret izni yıllık izin değildir ve yıllık izinden düşülemez.
Mazeret İzni Yıllık İzinle Birleştirilebilir mi?
Bu izin yıllık izinle birleştirilebilir. Örneğin:
- 3 gün evlilik izni + 2 gün yıllık izin
- 5 gün babalık izni + hafta sonu ile birleştirme
- 3 gün ölüm izni + ek ücretsiz izin
Bu şekilde çalışan hem yasal hakkını kullanmış hem de kendine daha geniş bir alan yaratmış olur.
Mazeret İzni İşten Çıkarmaya Sebep Olur mu?
Mazeret izni kullanan bir çalışan:
- Disiplin işlemiyle tehdit edilemez
- İzne çıktığı için performans düşüklüğü ile suçlanamaz
- Bu nedenle iş akdi feshedilemez
Bu tür bir uygulama hukuken haksız fesih kapsamına girer ve çalışan lehine sonuçlanır.
Mazeret İzni Başvurusu Nasıl Yapılır?
Özel sektörde süreç genelde oldukça basit işler:
- Durumun İK’ya bildirilmesi
- Kısa bir açıklama veya belge gönderilmesi
- Dijital veya fiziksel izin formunun doldurulması
- İK’nın onayı
- İzin gününün sistemde işlenmesi
Birçok modern şirkette bu süreç artık tamamen dijital platformlar üzerinden ilerliyor.
Mazeret İzni, Çalışan Yaşamının Güvencesidir
Artık iş–özel yaşam dengesi hem çalışanlar hem de işverenler için hiç olmadığı kadar önemli hale geldi. Mazeret izinleri de bu dengenin en kritik araçlarından biri. Çünkü çalışanların hayatın sürprizlerini güvenle yönetebilmesi için vazgeçilmez bir haktır. Aile içinde yaşanan bir kayıpta, doğum sevincinde, sağlıkla ilgili acil durumlarda veya çocuğun önemli bir gününde çalışanı yalnız bırakmaz. Doğru yönetildiğinde hem çalışan memnuniyetini yükseltir hem de işyerindeki bağlılığı güçlendirir.
