İş hayatı yoğun, stresli ve bazen de gergin. Tüm yıl boyunca çalışır izin yapacağımız günü bekleriz. Bu nedenle işe başlar başlamaz ilk merak edilen sorulardan biri şudur: “Çalışanların resmi izin hakları nelerdir?” Özellikle yoğun ve tempolu bir çalışma düzenine sahip olan işçiler, memurlar ve hatta işe yeni başlayanlar için izin günleri, sadece dinlenme değil aynı zamanda temel bir hak anlamına da gelir.
Türkiye’de yürürlükte olan İş Kanunu, Devlet Memurları Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre çalışanların sahip olduğu izin türleri, süreleri ve kullanım koşulları 2025 yılı itibarıyla da belirlendi. Bu yazıda hem özel sektör çalışanlarının hem de kamu personelinin hangi durumlarda izin kullanabileceğini, yıllık izne ne zaman hak kazanıldığını, evlilik, doğum, ölüm gibi özel durumlarda kaç gün izin alınabileceğini tüm güncel bilgilerle birlikte ele alacağız.
Resmi İzin Nedir?
Resmi izin, bir çalışanın, kanunlarca belirlenmiş şartlara bağlı olarak çalışma süresi boyunca belirli bir süre işten ayrı kalmasına olanak tanıyan yasal haktır. Bu hak, çalışanın maaş ve sosyal güvenlik gibi kazanılmış haklarını etkilemeden geçerli olur.
Türkiye’de resmi izin hakları temel olarak şu yasal düzenlemelere dayanıyor;
- 4857 sayılı İş Kanunu (özel sektör çalışanları için)
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu (memurlar için)
- İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili tüzükler
- Kurum içi toplu iş sözleşmeleri veya özel iş sözleşmeleri
Çalışanlara tanınan başlıca resmi izin türleri arasında şunlar bulunuyor:
Yıllık ücretli izinler; tüm işçiler ve memurlar için kıdeme göre değişim göstermekle birlikte 14–26 gün
Evlilik izni; işçi ve memurlar için 3–7 gün
Doğum izni; kadın çalışanlar için doğum öncesi ve sonrası olarak ayrılmak üzere 8+8 hafta şeklinde kullanılabilen 16 hafta
Babalık izni; İşçi ve memur babalar için kuruma göre farklılık göstermek üzere 5–10 gün
Ölüm izni;1. derece yakın ölümü için 3–7 gün. Birinci derece yakın olarak, eş, anne-baba, çocuk ve kardeş sayılır.
Süt izni; yeni doğum yapan anneler için günde 1.5 saat
Hastalık/Refakat izni; doktor raporu ile alınacağı ve ihtiyaca özel olarak belirlenecek şekilde raporun içeriğine göre değişebilir
Ulusal ve Resmi Tatiller, tüm çalışanlar için yıllık takvimde belirlenen şekilde gerçekleştirilir.
Resmi izin hakkı, işveren tarafından keyfi şekilde verilip alınabilecek bir ayrıcalık değil, anayasal ve yasal bir güvence altında bulunan izinlerdir. Bu nedenle işverenin izin taleplerini gerekçesiz şekilde reddetmesi veya kullandırmaması, iş hukukuna aykırı olarak değerlendirilir.
Kimler Yıllık İzin Kullanabilir?
Yıllık izin, çalışanların en temel resmi izin haklarından biri. Ancak bu izini kullanabilmek için belirli bir süre aynı iş yerinde çalışmış olmak gerekiyor. Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu’na göre bir çalışanın yıllık ücretli izin hakkı kazanabilmesi için aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olması şartı bulunuyor.
Özel Sektör İçin Kıdeme Göre Yıllık İzin Süreleri
Aynı iş yerinde;
1 yıl ile 5 yıl arasında çalışanlar için en az 14 gün
5 yıl ile 15 yıl arası çalışanlar için en az 20 gün
15 yıl ve üzeri çalışanlar için en az 26 gün
Bu süreler asgari süre olarak belirlenen süreler olarak çalışma koşulları arasında yer alıyor. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle yıllık izin olarak daha fazla süre tanınabilir.
Memurlar İçin Kıdeme Göre Yıllık İzin Süreleri
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre yıllık izin hakkı şu şekilde tanımlanıyor:
Hizmeti 1 yıldan 10 yıla kadar olan memurlar için 20 gün
10 yıldan fazla olan memurlar için 30 gün
Zorunlu hizmet yerlerinde görev yapan memurlar için bu süreye 2 gün ilave ediliyor.
Kimler Yıllık İzin Kullanamaz?
İş kanuna göre mevsimlik veya geçici süreli iş sözleşmesiyle çalışanlar yani 90 gün ve altı işlerde çalışanlar yıllık izin kullanamazlar. Ayrıca henüz 1 yılını doldurmamış çalışanlar ve işverenle iş ilişkisi fiilen başlamamış aday çalışanlar
Yıllık İzinler Bölünebilir mi?
Yasal olarak yıllık izin, bir bölümü 10 günden az olmamak kaydıyla bölünebilir. Örneğin bir çalışan 14 günlük iznini 10 gün + 4 gün şeklinde ikiye ayırarak kullanabilir. Ancak bu planlamanın işverenin onayıyla yapılması gerekiyor.
İşe Yeni Başlayanlar İçin Geçerli Olan Diğer İzin Hakları
- Mazeret İzinleri (Evlilik, doğum, ölüm vb.)
İşe yeni başlasa bile çalışanlar, bu durumlar için izin alabilir. Örneğin, Yeni işe başlamış bir çalışanın evlenmesi durumunda 3–5 gün arası ücretli izin kullanma hakkı vardır.
- Yıllık İzin Avansı (İşveren inisiyatifiyle)
Bazı işyerlerinde işveren, çalışanına yılını doldurmadan “avans izin” kullandırabilir. Bu tamamen işverenin kararı ve yazılı onayı ile mümkündür.
- Ücretsiz İzin veya Telafi İzni
Çalışan bazı günlerde işten izin alabilir, bunu ileride telafi ederek çalışabilir. Bu yöntem için de yine işverenle önceden anlaşmak gerekir.
1 Yılını Dolduran Çalışan Ne Zaman İzin Kullanabilir?
Çalışan, işe başladığı tarihten itibaren 365 gün dolduğunda ertesi gün yıllık ücretli izin hakkı kazanır. Örneğin 1 Ağustos 2024’te işe başlayan bir çalışan, 1 Ağustos 2025 itibarıyla yıllık iznini hak eder.
İşveren, çalışanın yıllık iznini takvim yılına göre değil, çalışanın işe giriş tarihine göre belirlemekle yükümlüdür. Yani herkesin izin dönemi kendi işe giriş yılına göre hesaplanır.
İşe Yeni Başlayanlar Sözleşmelerini Kontrol Etmeli
Bazı şirketler, iş sözleşmesinde ya da kurum içi yönetmelikte daha esnek izin politikaları uygulayabiliyor. Bu nedenle işe yeni başlayanların, imzaladıkları sözleşmeleri dikkatlice incelemeleri diğer başka yasal haklarında olduğu gibi izin konusunda da önemlidir.
İzin hakları çalışanın dinlenmesi, özel hayatını düzenlemesi ve iş-yaşam dengesini koruması için düzenlenen haklardandır ve bu konuda hakların bilinmesi her iki taraf için de daha verimli bir iş süreçleri anlamına gelir.
